Glutatyon (GSH): Kendisi Küçük, Etkisi Büyük
Glutatyon Nedir?
Glutatyon (GSH), glutamik asit, sistein ve glisin adlı üç amino asitten oluşan küçük bir proteindir. Hücrelerin içinde yüksek miktarda bulunur. Ayrıca proteinlerin yapısını korur, bazı biyolojik reaksiyonlarda yardımcı (koenzim) görev üstlenir. Bunun yanında amino asitlerin taşınmasında, proteinlerin ve DNA’nın üretilmesinde önemli rol oynar.
Esasen hepatik (karaciğer) hücrelerinde sentezlenen glutatyon, hücrelerin çoğunda yüksek konsantrasyonda farklı formlarda depolanır.
Antioksidan ve Koruyucu Rolü
Glutatyon, serbest radikaller, peroksitler ve ağır metallere karşı hücreleri koruyan güçlü bir antioksidandır. Hücre içindeki oksidatif stresin dengede kalmasını sağlar. Bu rolü sayesinde hücrelerin DNA, protein ve yağ benzeri bileşenleri güven içinde kalır.
GSH / GSSG Dengesi ve Yenilenme
Glutatyon iki formda bulunur: indirgenmiş hali (GSH) ve okside şekli (GSSG). Hücre sağlığı için GSH:GSSG oranının yüksek olması çok önemlidir. Bu denge, glutatyon redüktaz gibi enzimler aracılığıyla sürekli korunur.
Hücresel Görevleri: Sadece Antioksidan Değil Hastalık Koruyucu
Glutatyon, hücre bölünmesi ve DNA sentezi gibi temel süreçlerde rol oynar. Örneğin, insan T lenfositlerinin uyarıldığında DNA çoğalmasını düzenlediği bilinmektedir.
Ayrıca, sinyal yolaklarının düzenlenmesi, protein ve gen ifadesi, hücre çoğalması ve programlanmış hücre ölümü (apoptoz) üzerinde etkilidir. Bu da kanser üzerinde etkili olabileceğini gösterir.
Plazma ve dokulardaki glutatyon seviyelerindeki düşüş yaşlanma ve hastalıkla ilişkilendirilmiştir. Glutatyon eksikliği özellikle Alzheimer, Parkinson gibi nörodejeneratif bozukluklar, akciğer hastalıkları, bağışıklık bozuklukları, kardiyovasküler hastalıklar ve kronik geriatrik durumlarla bağlantılıdır.
Detoksifikasyon (Toksinleri Arındırma) Etkisi
Glutatyon, toksik yabancı maddelerin (xenobiotics) ve reaktif moleküllerin hücreden atılımında etkilidir. Glutatyon S-transferaz (GST) enzimleri bu toksik bileşiklere bağlanarak detoksifikasyona katkıda bulunur.
Glutatyon Hangi Besinlerde Doğal Olarak Bulunur?
Glutatyon, hem doğrudan besin yoluyla alınabilir hem de vücudun kendi üretimini destekleyen besinlerle arttırılabilir. Hem glutatyon içeren hem de üretimini destekleyen faydalı kaynaklar:
Doğrudan Glutatyon İçeren Besinler
Avokado, çilek, limon, domates gibi bitkisel kaynaklar glutatyon içerir. Örneğin; avokado 15.5 mg/100 g, çilek 11.6 mg/100 g, limon 10.5 mg/100 g ve domates 1.5 mg/100 g oranında glutatyon içerir.
Örneğin: kuşkonmaz, ıspanakta da fazla miktarda glutatyon bulunur. Ayrıca salatalık, greyfurt, yeşil fasulye, papaya, çilek ve domates gibi diğer besinlerde de anlamlı miktarlar mevcuttur.
Glutatyon Üretimini Destekleyen Besinler
Kükürt içeren besinler: Mantarlar, et, yumurta, balık, soğan, sarımsak, brokoli, lahana gibi besinler; glutatyonun yapı taşlarından olan kysteini sağlar ve böylece endojen glutatyon üretimini destekler.
Selenyum bakımından zengin besinler (örneğin balık, organ etleri, Brezilya fıstığı), glutatyon üretiminde kofaktör görevi görür.
Omega-3 yağ asitleri: Özellikle somon gibi yağlı balıklar, glutatyon seviyelerini olumlu yönde etkileyebilir. Gebe kadınlarda haftada iki porsiyon somon tüketimi glutatyon düzeylerini artırmıştır.
Vitaminler: Riboflavin (B2), vücutta okside glutatyonun indirgenmiş forma dönüşümünü sağlayan glutatyon redüktaz enzimi için gereklidir. Ayrıca pantotenik asit (B5) ve B12 vitamini de glutatyon metabolizmasına destek olabilir.
Not: Taze ve dondurulmuş sebze- meyveler işlenmiş veya konserve besinlere göre daha yüksek glutatyon içerir.
Glutatyon takviyesi
Resmi olarak belirlenmiş bir günlük glutatyon alımı yoktur; ancak, ilaçlarda veya sağlık fonksiyonel gıdalarında bir bileşen olarak kullanıldığında, yaklaşık 50-500 mg’lık günlük dozlar yaygın olarak kullanılır. Birkaç klinik çalışma, günlük 250-1000 mg alımının önemli faydalarının olabileceğini göstermiştir. Ayrıca, 1, 3 ve 6 ay boyunca oral glutatyon takviyeleri (250 ve 1000 mg/gün) uygulayan son klinik çalışmalar, kan glutatyon seviyelerinde doz ve zamana bağlı artışlar göstermiştir. Özellikle, 6 ay boyunca 1000 mg/gün ile uzun süreli takviye; plazma, kırmızı kan hücreleri ve oral hücrelerde ciddi bir yan etkisi olmadan glutatyon seviyelerini arttırmıştır. Anca; halsizlik, cilt kuruluğu ve ciltte kızarma gibi küçük yan etkiler bildirilmiştir. Aşırı tüketilen glutatyon idrar yoluyla vücuttan atılır.
Sonuç: Küçük ama Etkili Bir Molekül
Kısacası, glutatyon; hücre içi dengenin korunmasında, DNA’dan protein sentezine, detoksifikasyondan bağışıklık sistemine kadar birçok hayati süreçte kritik rol oynar. Küçük boyutuna rağmen, sağlıklı kalmanın anahtarlarından biridir.
KAYNAKÇA
Turkiye Klinikleri J Med Sci. 1995;15(4):214-8
doi: 10.1016/j.mam.2008.08.006
https://doi.org/10.3390/molecules28031447
https://doi.org/10.1093/jn/134.3.489
https://doi.org/10.3390/nu11092073
https://doi.org/10.1093/jn/134.3.489
doi: 10.3390/nu11092073
https://www.healthline.com/nutrition/how-to-increase-glutathione
